Niedoczynność tarczycy – jak dieta może pomóc?

Niedoczynność tarczycy to często występujące schorzenie o charakterze endokrynologicznym. Dieta w niedoczynności tarczycy odgrywa ważną rolę, szczególnie jeśli chorobie towarzyszy zaburzenie immunologiczne o nazwie Hashimoto. Niedoczynność tarczycy często wiąże się z nadmierną masą ciała. Jak wygląda dieta odchudzająca w niedoczynności tarczycy?

Niedoczynność tarczycy – co to za choroba?

Niedoczynność tarczycy to schorzenie wywołane nieprawidłowym funkcjonowaniem narządu, co jest spowodowane niedoborem hormonów, które regulują jego pracę. U osób chorych często doszukuje się związku – niedoczynność tarczycy a tycie. Ma to swoje uzasadnienie, gdyż wraz z zaburzeniem gospodarki hormonalnej dochodzi do spowolnienia procesów przemiany materii, dlatego tak ważną rolę odgrywa dieta w niedoczynności tarczycy. Oprócz tego objawy niedoczynności tarczycy mogą dotyczyć innych narządów, ale należy podkreślić, że nieleczona niedoczynność może prowadzić do stanu zagrożenia życia. 

Tarczyca jest gruczołem wydzielania wewnętrznego, który umiejscowiony jest w dolnej części szyi, na wysokości tchawicy, tuż poniżej krtani. Jest zbudowana z dwóch symetrycznych płatów, a więzina je łącząca zwana jest cieśnią tarczycy. Z wyglądu przypomina motyla z rozłożonymi skrzydłami. 

Narząd ten wydziela dwa hormony i jest to tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3), których poziom wpływa na tempo metabolizmu. Niedobór tych hormonów prowadzi do niedoczynności tarczycy, co prowadzi do spowolnienia przemiany materii oraz zaburzenia procesu termoregulacji. Z kolei nadczynność tarczycy powoduje przyspieszenie przemian metabolicznych. U osoby chorej obserwuje się spadek masy ciała, który nie został wypracowany np. dietą odchudzającą, czy wprowadzeniem aktywności fizycznej. 

Niedoczynność tarczycy – rodzaje

1.     Pierwotna niedoczynność tarczycy jest wywołana jej uszkodzeniem. Przyczyny pierwotnej niedoczynności tarczycy:

• Hashimoto – autoimmunologiczne, przewlekłe zapalenie tarczycy;
• usunięcie tarczycy;
• leczenie radioaktywnym jodem;
• skrajny niedobór jodu;
• ekspozycja na substancje wolotwórcze np. goitrogeny;
• przyjmowanie niektórych leków;
• napromieniowanie tarczycy. 

2.     Wtórna niedoczynność tarczycy jest spowodowana niedoborem lub brakiem tyreotropiny (TSH) – hormonu wydzielanego przez przysadkę mózgową. Niedoczynność przysadki i tym samym zaburzenia wydzielania TSH może być spowodowane:

• chorobami, którym towarzyszy stan zapalny;
• chorobą nowotworową;
• uszkodzeniem przysadki mózgowej.

3.     Trzeciorzędowa niedoczynność tarczycy wynika z uszkodzenia podwzgórza oraz niedoboru neurohormonu tyreoliberyny (TRH), w której obecności wydzielane jest TSH. 

Ze wszystkich wymienionych przyczyn niedoczynność tarczycy najczęściej jest wywołana chorobą Hashimoto. W przebiegu schorzenia układ immunologiczny produkując w nadmiarze przeciwciała przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) i tyreoglobulinie (anty-TG) niszczy komórki pęcherzykowe gruczołu i tym samym rozwija się niedoczynność tarczycy. 

Niedoczynność tarczycy dotyka częściej kobiet, niż mężczyzn. Badania wskazują na 5-krotne częstsze zachorowania u płci żeńskiej, 

Niedoczynność tarczycy – objawy: 

• przyrost masy ciała; 
• suchość i szorstkość skóry 
• nadmierne wypadanie włosów; 
• łamliwe paznokcie; 
• obniżenie nastroju; 
• zaburzenia koncentracji;
• kłopoty z pamięcią;
• zmniejszenie tolerancji na wysiłek fizyczny; 
• stałe uczucie zimna; 
• nadmierna senność w ciągu dnia; 
• niskie ciśnienie tętnicze;
• obrzęki;
• rogowacenie naskórka np. na łokciach i kolanach;
• zaparcia;
• obniżenie barwy głosu;
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet;
• obniżenie libido u mężczyzn. 

Dieta w niedoczynności tarczycy 

Niedoczynność tarczycy oraz współistniejące Hashimoto bardzo ściśle wiążą się ze zwiększoną masą ciała, otyłością brzuszną oraz hiperlipidemią. Zarówno trijodotyronina, jak i tyroksyna aktywnie uczestniczą w przemianach glukozy, dlatego zaburzenie wydzielania hormonów tarczycy może powodować rozwój insulinooporności. Dalsze konsekwencje zdrowotne to obciążenie cukrzycą typu 2 oraz ryzykiem chorób układu sercowo-naczyniowego. 

Dieta w niedoczynności tarczycy powinna opierać się o podstawowe zasady żywienia, które mówią o jej optymalnym zbilansowaniu pod względem wszystkich składników odżywczych. Należy też zadbać o dostosowanie energetyczności jadłospisu do faktycznego zapotrzebowania. Dieta odchudzająca w niedoczynności tarczycy powinna uwzględniać określony, racjonalny deficyt kaloryczny. Bezwzględnie należy unikać wprowadzania ubogoenergetycznych i skrajnie restrykcyjnych diet, które mogą pogłębiać dysfunkcję tarczycy, obniżając jej aktywność. 

Ważnym aspektem diety w niedoczynności tarczycy jest redukcja stanów zapalnych, co powinno rozpocząć się od wyeliminowania potencjalnie szkodliwych produktów spożywczych na rzecz wprowadzenia dużej ilości urozmaiconych warzyw i owoców, które dodatkowo cechuje potencjał antyoksydacyjny. Prawidłowo zaplanowane menu będzie wspierać skuteczność prowadzonej farmakoterapii, co będzie korzystnie wpływać na samopoczucie pacjenta i poprawę parametrów laboratoryjnych.

Niedoczynność tarczycy a tycie, które jest spowodowane spowolnieniem tempa przemiany materii to także ważne zadanie dietoterapii. Jednak nadrzędnym celem jest zastosowanie diety redukującej stan zapalny. 

Dieta w niedoczynności tarczycy – istotne składniki odżywcze

• Jod – jest niezbędny do produkcji hormonów tarczycy. Niedobór jodu będzie miał wpływ na pogłębienie deficytu żelaza, retinolu i selenu. Nadmiar jodu w postaci suplementów diety może dać negatywne skutki w postaci efektu Wolffa-Chaikoffa, który mówi o hamowaniu syntezy hormonów tarczycy wywołanym nadmierną podażą jodu.

Źródła jodu w diecie w niedoczynności tarczycy: ryby (makrela, dorsz), owoce morza (ostrygi), otręby owsiane, sól wzbogacona jodkiem potasu, woda mineralna zawierająca jod. 

• Selen – jest nie tylko silnym antyoksydantem, ale także uczestniczy w przemianach tyroksyny do trijodotyroniny. Jest składnikiem enzymu dejodynazy, który umożliwia wytwarzanie T3. W przypadku niedoboru selenu zmniejsza się przyswajalność jodu. 

Źródła selenu w diecie na niedoczynność tarczycy: owoce morza (skorupiaki), ryby, orzechy brazylijskie, grzyby i czosnek. 

• Żelazo – obok ważnej roli w procesie krwiotwórczym uczestniczy w aktywacji przemiany tyreoglobuliny do tyroksyny i trijodotyroniny. Niski poziom żelaza prowadzi do obniżenia stężenia hormonów tarczycy, co skutkuje wzrostem TSH. 

Źródła żelaza w diecie na niedoczynność tarczycy: czerwone mięso, podroby, pestki dyni, nasiona lnu, otręby pszenne, sezam, mak, żółto oraz pistacje. 

• Cynk – stanowi wsparcie dla układu immunologicznego i bierze udział w optymalizacji pracy tarczycy.

Źródła cynku w diecie na niedoczynność tarczycy: produkty zbożowe z pełnego przemiału, zarodki pszenne, pestki dyni oraz nasiona lnu.  

Niedoczynność tarczycy – dieta redukcyjna 

Dieta w niedoczynności tarczycy, której zwykle towarzyszą inne choroby współistniejące takie jak otyłość, cukrzyca typu 2, czy insulinooporność, która jest określana jako stan przedcukrzycowy, ma na celu redukcję masy ciała. 

Niedoczynność tarczycy – dieta odchudzająca w kilku krokach

1. Ustal swoje zapotrzebowanie energetyczne oparte o wyliczenie całkowitej przemiany materii. Możesz skorzystać z naszego kalkulatora kalorii. 
2. Wyznacz racjonalny deficyt kaloryczny. Będzie on uzależniony od stopnia nadwagi lub otyłości i zredukuj podaż energii o 15-25%. W celu oceny masy ciała możesz skorzystać z naszego kalkulatora BMI.
3. Zabezpiecz źródła pełnowartościowego białka, które stanowi podstawę diety redukcyjnej. Postaw na chude mięso, drób, ryby, owoce morza, jaja, nabiał.  
4. Spożywaj zdrowe tłuszcze bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe, szczególnie zabezpiecz podaż kwasów tłuszczowych omega-3 o działaniu przeciwzapalnym.
5. Sięgaj po węglowodany o niskim i średnim indeksie glikemicznym – pieczywo z pełnego przemiału, makaron pełnoziarnisty gotowany al dente, kasze (gryczana, jęczmienna, pęczak), komosa ryżowa, amarantus, ryż brązowy. 
6. Spożywaj duże ilości warzyw i owoców, które będą źródłem witamin i minerałów oraz substancji biologiczne aktywnych o charakterze przeciwutleniającym. Produkty pochodzenia roślinnego będą też ważnym źródłem błonnika pokarmowego, który usprawni pracę przewodu pokarmowego oraz zapewnia uczucie sytości. 
7. W niedoczynności tarczycy należy zadbać o podaż żelaza, jodu, selenu i cynku. 
8. Zadbaj o odpowiednie nawodnienie – pij wodę w ilości około 2 litrów na dobę. 

Źródła:

1.  Jarosz, Stolińska, Wolańska. Żywienie w niedoczynności tarczycy. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2016 

2.  Ostrowska, Orywal, Stefańska. Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2018

2.   Zakrzewska, Zegan., Michota-Katulska, Szostak-Węgierek. Zalecenia dietetyczna w niedo- czynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto.BromChemTokskol.2015.