Potas – rola w organizmie i objawy niedoboru

Potas to pierwiastek o dużej aktywności biologicznej. Odpowiada między innymi za prawidłowe ciśnienie tętnicze krwi, reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową oraz wspiera utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej. W czym jest potas i jakie są objawy niedoboru potasu?

Potas – rola w organizmie 

Potas jest kationem o właściwościach zasadowych. Jest gromadzony w przestrzeni wewnątrzkomórkowej i należy do grupy tak zwanych elektrolitów. Największe pokłady potasu znajdują się w tkance mięśniowej. Nadmiar potasu jest usuwany z kałem i moczem. Wydalanie potasu za pośrednictwem nerek jest regulowane poziomem hormonu o nazwie aldosteron. 

Rola potasu w organizmie:

• bierze udział w reakcjach enzymatycznych;

• reguluje ciśnienie krwi;

• reguluje ciśnienie osmotyczne płynów wewnątrzustrojowych;

• reguluje pH wewnątrz komórek;

• utrzymuje równowagę osmotyczną wewnątrz komórek;

• utrzymuje właściwy poziom nawodnienia organizmu;

• usuwa nadmiar sodu z organizmu;

• wpływa na równowagę kwasowo-zasadową ustroju;

• bierze udział w skurczu mięśni;

• uczestniczy w przewodnictwie nerwowym;

• pobudza działanie insuliny;

• bierze udział w syntezie białek ustrojowych;

• wykazuje aktywność podczas metabolizmu węglowodanów. 

W organizmie człowieka znajduje się około 150 g potas, a stężenie jonu różni się w zależności od poszczególnych tkanek i ich potrzeb. Największe zapotrzebowanie na potas wykazują mięśnie, w tym mięsień sercowy ze względu na częste, regularne skurcze.

Wchłanianie potasu pochodzącego z pożywienia odbywa się w górnym odcinku jelita cienkiego. Za wydalanie nadmiaru jonów odpowiedzialne są nerki w około 92%.

Zaburzenia gospodarki potasowej może być przyczyną powstawania wielu groźnych chorób. Zarówno nadmiar, jak i niedobór potasu może powodować zagrożenie dla życia, a objawy braku potasu, są sygnałem do szybkiej interwencji lekarskiej.

Potas – mechanizmy regulujące poziom potasu 

Prawidłowe stężenie potasu (normokaliemia) jest regulowane za pomocą nerek, przewodu pokarmowego oraz dzięki przepuszczalności błon komórkowych. Dodatkowo nadmiar potasu (około 5-10%) jest usuwane wraz z kałem. Zapewnienie równowagi poziomu elektrolitów jest kluczowe z punktu widzenia zachowania prawidłowego ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych i przestrzeni wewnątrzkomórkowych.

Jak działają mechanizmy regulujące poziom potasu?

1.    Nerki, a regulacja poziomu potasu.

Nerki to narząd, który odpowiada za usuwanie nadmiaru potasu z organizmu. Regulacja stężenia pierwiastka odbywa się poprzez:

• filtrację kłębuszkową, podczas której filtrowane jest dziennie około 600-700 mEq potasu

• aktywne wydalanie potasu, który dociera do kanalika zbiorczego i jest to około 60-70 mmol/l moczu;

• resorpcję zwrotną potasu, czyli powtórne wchłanianie pierwiastka. 

2.    Przewód pokarmowy, nadmiar potasu.

Poprzez przewód pokarmowy zostaje dziennie wydalone wraz z kałem około 10 mmol potasu. Zwiększenie utraty pierwiastka może dotyczyć u chorych cierpiących na problemy żołądkowo-jelitowe, którym towarzyszą biegunki i wymioty oraz osób przyjmujących przewlekle leki przeczyszczające. Przewód pokarmowy przejmuje funkcje regulacji poziomu potasu przy niewydolności nerek. 

3.    Przepuszczalność błony komórkowej, a dystrybucja potasu. 

Przezbłonowy transport dokomórkowy i zewnątrzkomórkowy potasu zależy od wpływu insuliny, aldosteronu, zasadowicy oraz aktywności β-adrenergicznej układu współczulnego.

Niedobór potasu – objawy 

Niedobór potasu (hipokaliemia) i inne zaburzenia dotyczące gospodarki potasowej gwałtownie wzrastają po wprowadzeniu farmakoterapii ingerującej w równowagę elektrolitową organizmu. Chodzi o leki, które wywołują nadmierną diurezę, czyli zwiększone wydalanie moczu. Niedobór potasu stwierdza się w sytuacji, kiedy stężenie pierwiastka we krwi jest niższe, niż 3,5 mmol/l. Warto zwrócić uwagę, że niedoborowi potasu często towarzyszy także niedobór magnezu. 

Objawy niedoboru potasu: 

• osłabienie siły mięśniowej;

• rabdomioliza – rozpad komórek mięśniowych;

• upośledzenie pracy mięśni gładkich przewodu pokarmowego, co jest manifestowane poprzez niedrożność jelit i zaparcia;

• zaburzenia rytmu serca;

• zaburzenia ze strony obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego – zaburzenia koncentracji, nadpobudliwość, apatia, parestezje, senność, nadmierne pragnienie, brak tolerancji na zimno;

• zaburzenia równowagi kwasowo zasadowej – alkaloza (zasadowica) nieoddechowa. 

Jakie są przyczyny niedoboru potasu? Niedobór potasu najczęściej dotyczy osób przyjmujących leki moczopędne i przeczyszczające. Istotne braki tego pierwiastka dotyczą chorób, które przebiegają z wyniszczeniem np. anoreksja, bulimia, czy choroby nowotworowe. Nieznaczne niedobory są też obecne u osób z nadmierną potliwością, ze względu na dużą utratę wody przez skórę.

Osoby zdrowe, stosujące zrównoważoną dietę nie są narażone na niedobory potasu, gdyż zawartość kationu w pożywieniu przekracza zapotrzebowanie. 

Nadmiar potasu – przyczyny i skutki 

Nadmiar potasu, czyli hiperkaliemia występuje, kiedy dochodzi do stężenia pierwiastka powyżej 5 mmol/l we krwi żylnej. Norma powinna mieścić się w przedziale 3,5 – 5 mmol/l. Przekroczenie stężenia potasu powyżej 7 mmol/l może powodować zagrożenie życia. Toksyczna dawka przyjęta z zewnątrz wynosi 18 g potasu. Dochodzi wówczas do zatrucia ustroju i zatrzymania akcji serca. 

Nadmiar potasu – objawy:

• zaburzenia równowagi;

• drętwienie kończyn;

• uczucie mrowienia;

• bóle mięśniowe;

• drgawki;

• zaburzenia rytmu serca. 

Do nadmiaru potasu dochodzi bardzo rzadko, gdyż u zdrowego człowieka potas jest usuwany z organizmu wraz z moczem. Hiperkaliemia jest diagnozowana w przypadku zaburzeń pracy nerek i ich niewydolności, bądź zaburzeń hormonalnych.

Przyczyny nadmiaru potasu:

• niewydolność nadnerczy np. choroba Addisona;

• nadmierne wydzielanie insuliny;

• niewydolność nerek;

• dożylne nadmierne podanie potasu. 

Wysoki potas – co jeść? Przy stwierdzeniu nadmiaru potasu w organizmie należy wykluczyć stany chorobowe, które mogą powodować zaburzenia gospodarki potasowej. Następnie należy zweryfikować swój jadłospis i ograniczyć źródła potasu, skoro mechanizmy buforujące nie są w stanie usuwać nadmiaru potasu wywołanego nadmierną podażą pierwiastka wraz z pożywieniem. 

W czym jest potas – źródła pokarmowe

Dobowe zapotrzebowanie na potas powinno być ustalone indywidualnie i realizowane za pomocą diety. Podczas komponowania posiłków warto zwrócić uwagę na sezonowość produktów i sposób obróbki termicznej, aby nie dopuścić do nadmiernej utraty potasu z produktów bogatych w ten pierwiastek. Najlepiej przyswajalna przez organizm jest forma chlorku potasu, jednak jony wiążą się najczęściej z innymi solami.  

Pokarmowe źródła potasu:

• Warzywa – ziemniaki, pomidory, suche nasiona roślin strączkowych, zielona fasolka strączkowa, brukselka, bakłażan, buraki, chrzan, cukinia, zielony groszek, czosnek, fasola, bób, seler, kapusta biała i czerwona, kapusta kiszona, koperek, marchew, natka pietruszki, rzepa, szczypiorek, szpinak.

• Owoce – banany, brzoskwinie, grejpfrut, agrest, maliny, melony, winogrona, porzeczki, śliwki, morele, wiśnie, wszystkie owoce suszone.
• Produkty zbożowe z pełnego przemiału: chleb razowy, makaron pełnoziarnisty, kasza gryczana, płatki zbożowe, otręby. 
• Mięso i podroby w postaci konserw i przetworów mięsnych.
• Ryby – dorsz, makrela, szprot, halibut, pstrąg. 
• Grzyby świeże i suszone z wyłączeniem rydzów i maślaków. 
• Sól kuchenna wzbogacona potasem. 

Kontrola zawartości potasu w diecie jest ważna szczególnie dla osób z chorobami układu sercowo-naczyniowego. Odpowiednia podaż potasu jest istotna dla osób cierpiących na chorobę niedokrwienną serca, nadciśnienie tętnicze i pacjentów zagrożonych udarem mózgu.