Dieta ubogoresztkowa – zasady i efekty stosowania

Dieta ubogoresztkowa jest stosowana w chorobach jelit i przewodu pokarmowego. Ma na celu ograniczenie spożycia błonnika, który może mieć drażniący wpływ na błonę śluzową jelita. Zasady diety niskobłonnikowej powinny być wprowadzane tylko w określonych schorzeniach wymagających tej interwencji żywieniowej. Dla kogo jest dieta ubogoresztkowa?

Dieta ubogoresztkowa, a rola błonnika

Błonnik pokarmowy to ważny element codziennej diety. Jest to składnik pochodzący z pożywienia, wpływający korzystnie na dla prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego. Występuje jako frakcja rozpuszczalna lub nierozpuszalna wyłącznie w produktach roślinnych – warzywach, owocach, nasionach roślin strączkowych i produktach zbożowych jako celuloza, ligniny, gumy, beta-glukany, pektyny, woski oraz śluzy roślinne.  Charakterystyczną cechą włókna pokarmowego jest to, że nie ulega on trawieniu i wchłanianiu – jest oporny na działanie enzymów i kwaśnego pH żołądka. 

Rola błonnika pokarmowego w diecie:

• włókno pokarmowe zwiększa objętość posiłku, bez znaczącego wzrostu wartości energetycznej;
• zapewnia uczucie sytości;
• umożliwia lepsze tworzenie masy kałowej; 
• reguluje rytm wypróżnień;
•  odżywia mikrobiotę jelitową;
• odpowiada za wiązanie nadmiaru kwasu żołądkowego;
• pomaga usuwać z organizmu niebezpieczne związki m.in. toksyny i metale ciężkie. 

Błonnik dzięki swoim właściwościom zmniejsza ryzyko powstawania nadżerek i wrzodów żołądka oraz wykazuje działanie profilaktyczne w związku z tworzeniem się  żylaków odbytu, uchyłkowatości jelit oraz choroby nowotworowej jelita grubego. Dieta zawierająca zwiększoną ilość włókna pokarmowego pomaga obniżyć stężenie cholesterolu we krwi oraz korzystnie wpływa na utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy. Zapotrzebowanie zdrowego, dorosłego człowieka na błonnik pokarmowy to około 25 g na dobę. Zwiększoną ilość błonnika do około 40 g rekomenduje się osobom pragnącym zredukować masę ciała. Osobom otyłym i chorującym na cukrzycę typu 2 zalecana jest dieta wysokobłonnikowa, z ograniczeniem produktów o wysokim indeksie glikemicznym np. dieta pudełkowa z niskim IG. U tych pacjentów zalecana jest stała kontrola masy ciała wg. kalkulatora BMI, co pozwoli monitorować efekty diety odchudzającej. 

Na czym polega dieta ubogoresztkowa?

Dieta ubogoresztkowa to dieta niskobłonnikowa, czyli ograniczeniu znacznie ulega ilość spożywanego włókna pokarmowego, który może działać drażniąco na błonę śluzową jelit lub żołądka. Należy podkreślić, że dieta bezresztkowa jest dietą leczniczą, dlatego jej stosowanie powinno być zalecone przez lekarza, a dokładne zalecenia lub indywidualny przykładowy jadłospis stworzony przez dietetyka. 

Zasady diety ubogoresztkowej

1. Jadłospis diety ubogoresztkowej powinien pokrywać zapotrzebowanie na wszystkie makroskładniki, witaminy i minerały.
2. Kaloryczność diety powinna odpowiadać całkowitemu zapotrzebowaniu na energię. 
3. Należy ograniczyć spożycie poniżej 25 g, a w niektórych przypadkach do około 10 gramów błonnika na dobę.
4. Zaleca się spożywanie większej ilości mniejszych objętościowo posiłków np. 5-6 posiłków w regularnych odstępach w ciągu dnia.

Przy diecie niskobłonnikowej należy przyjąć zalecenia zbliżone do diety łatwo strawnej, która zakłada nie tylko zmniejszenie zawartości błonnika, ale także ograniczenie tłustych mięs i tłuszczów zwierzęcych, które obciążają układ pokarmowy. Ważny jest sposób przygotowywania potraw, w tym obróbka termiczna. Powinno się unikać potraw smażonych, silnie grillowanych, a zalecany sposób obróbki kulinarnej to gotowanie w wodzie, na parze oraz duszenie. Dozwolone jest pieczenie bez udziału tłuszczu np. w folii lub rękawie. Należy spożywać produkty rozdrobnione, posiekane, zblendowane, warzywa powinny być nie al dente, a mocniej rozgotowane lub gotowane na miękko, dzięki czemu niweluje się drażniące działanie błonnika. 

Kto powinien stosować dietę ograniczającą błonnik pokarmowy?

Dieta uboga w błonnik jest zalecana w chorobach zapalnych jelit i schorzeniach dających objawy ze strony układu pokarmowego. Ma na celu ochronę poszczególnych odcinków przed drażniącym działaniem błonnika. Stosowana jest także po zabiegach operacyjnych lub w ramach przygotowania do badań diagnostycznych m.in. kolonoskopii. 

Zalecenia do stosowania diety o niskiej zawartości błonnika:

• choroba Leśniowskiego-Crohna;
• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy;
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego;
• zespół jelita drażliwego;
• nowotwory układu pokarmowego;
• ostre i przewlekłe stany zapalne jelit, pęcherzyka żółciowego, dróg żółciowych, wątroby i trzustki;
• kamica nerkowa;
• przewlekłe biegunki. 

Co można jeść na diecie ubogoresztkowej?

Najważniejsze zalecenie dotyczy ograniczenia produktów spożywczych będących źródłem błonnika w diecie, dlatego należy wyeliminować produkty z pełnego ziarna, pieczywo razowe, chleb z dodatkiem nasion, makaron pełnoziarnisty, grube kasze oraz nasiona roślin strączkowych. Dużą ilość błonnika mają suszone owoce np. śliwki, figi, daktyle oraz pestki i nasiona. Ograniczeniu muszą też ulec niektóre warzywa z grupy FODMAP, czyli łatwo fermentujące takie jak cebula, czosnek, warzywa kapustne, które przyczyniają się do powstawania gazów, wzdęć i innych dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Wykluczyć z jadłospisu należy też ciężkostrawne grzyby. Podobnie wygląda sprawa z przyprawami takimi jak pieprz, papryka ostra, chili, curry, gorczyca i gałka muszkatołowa, które mogą wpływać niekorzystnie na uszkodzoną błonę śluzową żołądka lub jelit. Produkty przeciwwskazane to napoje gazowane, napoje alkoholowe, kawa i mocna herbata. Do picia najlepsza będzie woda, napar ziołowy czy stosowanie rozwodnionych soków owocowych. 

Produkty węglowodanowe zalecane w diecie ubogoresztkowej to oczyszczone produkty zbożowe, m.in. pszenne pieczywo (najlepszy czerstwy chleb i bułki pszenne), makaron z białej mąki, drobne kasze np. jaglana i manna dobrze rozgotowane i płatki ryżowe. Będąc na diecie ubogoresztkowej, można spożywać takie warzywa jak dynia, marchew, seler, pietruszka i ziemniaki najlepiej w formie puree. Najlepiej sięgać po bardzo dojrzałe owoce np. banany, owoce jagodowe truskawki, maliny, przeciery owocowe, musy, koktajle i smoothies. 

Zastosowanie diety ubogoresztkowej nie powinno wiązać się z ograniczeniem białka, które będzie wspierać procesy naprawcze i regeneracyjne uszkodzonych tkanek. Dobrym źródłem będzie chude mięso np. cielęcina, drób (kurczak, indyk, perliczka), zamiast tłustej wieprzowiny, wołowiny, czy baraniny. Należy też wyeliminować wędliny mięsne, kiełbasy, mielonki, konserwy i parówki. Dobrze sprawdzą się chude ryby takie jak lekkostrawny dorsz, pstrąg, sandacz i szczupak. Zaleca się ograniczenie tłustych ryb takich jak śledź, makrela i halibut. Sugerowanym źródłem tłuszczów są oleje roślinne np. oliwa z oliwek, olej lniany, a niewskazane są tłuszcze zwierzęcego pochodzenia.

Zagrożenia związane ze stosowaniem diety ubogoresztkowej

Produkty zalecane w diecie niskobłonnikowej oraz najważniejsze zasady przygotowywania potraw wpływają na zwiększenie ładunku glikemicznego posiłków. Takie zabiegi jak rafinacja produktów spożywczych, oczyszczenie produktów zbożowych, rozdrabnianie, rozgotowywanie, przecieranie sprawia, że dieta jest łatwiej strawna, a różne składniki i produkty nie drażnią błony śluzowej przewodu pokarmowego. Jest to szczególnie niewskazany w przypadku pacjentów z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej, cierpiącym na cukrzycę typu 2, hipoglikemię reaktywną lub insulinooporność. Należy wówczas pamiętać o właściwym bilansowaniu posiłku, dodatku składnika białkowego i tłuszczowego, aby nie wpływać znacząco na glikemię poposiłkową.  

Stosowanie diety ubogiej we włókno pokarmowe będzie widocznie wpływać na zmniejszenie masy kałowej. W celu przeciwdziałania zaparciom należy przyjmować zalecaną ilość tłuszczów i płynów w ciągu doby. 

Źródła:

1. Ciborowska Helena; Rudnicka Anna. Dietetyka Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2017.
2. Jarosz Mirosław, Normy żywienia dla populacji polskiej i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.
3. Kołodziej, G., Klasik-Ciszewska, S. (2018). Profilaktyka i terapia żywieniowa w chorobie wrzodowej żołądka. Med. Rodz. 21(3): 245-251.
4. Zielińska, A. (2014). Ocena zależności między sposobem odżywiania a dolegliwościami u osób z zaburzeniami czynnościowymi przewodu pokarmowego. Piel Zdr Publ; 4(3):227-237
5. Owczarek, D., Rodacki, T., Domagała-Rodacka, R., Cibor, D., Mach, T. (2016). Diet and nutritional factors in Inflammatory bowel disease. World Journal of Gastroenterology. 22(3): 895-905.
6. Makki, K., Deehan, E.C., Walter, J., Backhed, F. (2018). The Imoact of Dietary Fieber on Gut Microbiota in Host Health and Disease. 23(6); 705-715.
7. Larsson, S.C., Giovannucci, E., Bergkvist, L., i in. (2005). Whole grain consumption and risk of colorectal cancer: a populationbased cohort of 60 000 women. Br J Cancer, 92: 1803- 1807.
8. Vanhauwaert, E., Matthys, Ch., Verdonck, L., P.reter, V.D. (2015). Low-Residue and Low-Fiber Diets in Gastrointestinal Disease Managemenet. Advances in Nutrition,  6(6), 820-827.
9. Zhang, Z., Xu, G., Ma, M., i in. (2013) Dietary Fiber Intake Reduces Risk for Gastric Cancer: A Meta-analysis. Gastroenterol, 145: 113-120.