Hipoglikemia reaktywna – objawy. Czy hipoglikemia reaktywna to choroba?

Hipoglikemia reaktywna to zaburzenie gospodarki cukrowej, które występuje w wyniku dużego obniżenia glukozy we krwi na kilka godzin po posiłku. Daje silne objawy niedocukrzenia, które mogą powodować zagrożenie zdrowia i życia. Hipoglikemia reaktywna – co można jeść? Na czym polega dieta hipoglikemiczna?

Hipoglikemia reaktywna – na czym polega?

Czym jest hipoglikemia? Hipoglikemia, czyli niedocukrzenie stwierdza się na podstawie badania stężenia glukozy we krwi żylnej. Prawidłowy poziom glukozy we krwi obejmuje przedział 70-99 mg/dl. Hipoglikemia, hiperglikemia, jak i wszystkie inne zaburzenia gospodarki węglowodanowej są kojarzone z cukrzycą. Choroba ta rozwija się powoli, a towarzyszące jej symptomy narastają z czasem i są często trudne do wychwycenia. Dlatego należy regularnie monitorować glikemię, aby nie doprowadzić do sytuacji zagrażającej życiu, dlatego kluczowe jest, aby rozpoznać objawy we wczesnym stadium. Niedocukrzenie to spadek poziomu glukozy poniżej 70 mg/dl. 

Hipoglikemia reaktywna, zwana też hipoglikemią po posiłkową jest diagnozowana również u osób, które nie chorują na cukrzycę. Charakterystyczną cechą tego zaburzenia jest spadek cukru na 2-3 godziny po spożyciu posiłku. 

Objawy w postaci drżenia rąk, uczucia niepokoju, kołatania serca, czy nadmiernej potliwości ustępują po zjedzeniu posiłku lub wypiciu płynu zawierającego cukier. Etiologia choroby wciąż nie jest do końca poznana, jednak niedocukrzenie po posiłkowe może zwiastować insulinooporność i prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2.

Przyczyny hipoglikemii reaktywnej:

• niezdrowy tryb życia;
• dieta o wysokiej zawartości cukrów prostych (glukoza, fruktoza, galaktoza);
• niewłaściwe nawyki żywieniowe, w tym nieregularne posiłki;
• stany lękowe;

• przewlekły stres;
• brak aktywności fizycznej. 

Hipoglikemia reaktywna może występować także po operacjach chirurgicznych w obrębie przewodu pokarmowego (resekcja żołądka, jelit). Dochodzi wówczas do zbyt szybkiego opróżniania żołądka i tym samym wchłaniania glukozy. Reakcją organizmu jest silny wyrzut insuliny, mający na celu obniżenie poziomu cukru we krwi i wówczas dochodzi do hipoglikemii po posiłkowej. 

Hipoglikemia reaktywna – objawy

Jak rozpoznać hipoglikemię reaktywną? Do diagnostyki wykorzystywany jest doustny test tolerancji glukozy (75 g glukozy wypijanej w roztworze wodnym), który jest przedłużony do 180 minut. Test obciążenia glukozą powinien zakładać równoległe badanie poziomu glukozy i insuliny (tzw. krzywa wydzielania insuliny). Zaburzony wynik może wykryć wczesną cukrzycę typu 2, która polega na opóźnionym wyrzucie insuliny. Trzustka wówczas rozpoczyna wówczas wydzielanie nadmiernej ilości hormonu i tym samym następuje drastyczny spadek stężenia glukozy we krwi, co daje objawy hipoglikemii.

Hipoglikemia reaktywna, kiedy stężenie glukozy we krwi oscyluje poniżej 60 mg/dl może dawać tzw. objawy adrenergiczne, które określa się też jako objawy neurowegetatywne lub autonomiczne. Ma to związek z sekrecją hormonów takich jak kortyzol, adrenalina, czy glukagon, których stężenie przekłada się na obniżenie cukru we krwi. 

Objawy adrenergiczne hipoglikemii reaktywnej:

• uczucie głodu;
• drżenie rąk;
• przyspieszony puls;
• nierównomierna praca serca (kołatania);
• nadpotliwość;
• zaburzenia pracy narządu wzroku;
• osłabienie;
• suchość w ustach;
• odczuwanie niepokoju;
• dreszcze;
• wzrost skurczowego ciśnienia tętniczego krwi. 

Objawy hipoglikemii reaktywnej to również grupa symptomów neuroglikopenicznych, do których wystąpienia dochodzi w sytuacji niewystarczającej ilości glukozy dostarczanej do mózgu. Wówczas poziom glikemii spada poniżej 50 mg/dl. 

Objawy neuroglikopenicze hipoglikemii reaktywnej:

• zaburzenia mowy;
• splątanie;
• zaburzenia orientacji;
• upośledzenie koncentracji i zdolności poznawczych;
• ból głowy;
• zaburzenia równowagi;
• niedowład ruchowy;
• zaburzenia widzenia;
• zaburzenia zachowania (zmiany nastroju, agresja, zachowanie niestosowne do sytuacji);
• częste ziewanie i drętwienie w obrębie jamy ustnej;
• utrata przytomności.

Warto dodać, że organizm magazynuje glukozę w postaci glikogenu i w przypadku spadku stężenia glukozy we krwi żylnej, uruchamiane są jej zapasy. Proces ten nosi miano glikogenolizy, kiedy w efekcie rozpadu glikogenu powstaje glukozo-6-fosforan. W sytuacjach krytycznych uruchamiane zostają mechanizmy, w wyniku których dochodzi do powstawania glukozy z substratów niecukrowych np. glicerolu lub kwasu mlekowego. 

Dieta w hipoglikemii reaktywnej

Hipoglikemia poposiłkowa jest zaburzeniem gospodarki cukrowej organizmu o nie do końca poznanej etiologii. Nie dotyczy wyłącznie osób chorujących na cukrzycę,  dlatego trudno jest rozpoznać pierwsze objawy. Leczenie hipoglikemii reaktywnej należy zawsze skonsultować z lekarzem diabetologiem.  Przede wszystkim należy wprowadzić w zasady zdrowego stylu życia i skupić się na utrzymaniu właściwych nawyków żywieniowych. Korzystny wpływ na utrzymanie prawidłowej glikemii będzie mieć regularna aktywność fizyczna. 

Podstawowym założeniem podczas układania jadłospisu diety w hipoglikemii reaktywnej jest wybór produktów o niskim indeksie glikemicznym, aby unikać dużych skoków glukozy we krwi. Dodatkowo należy spożywać posiłki o stałych porach. Regularne przyjmowanie pożywienia zapewni utrzymanie glikemii na stałym poziomie, co będzie zapobiegać występowaniu epizodów hipoglikemii reaktywnej. 

Dieta o niskim IG powinna opierać się produkty naturalne o niskim stopniu przetworzenia i rozdrobnienia. Należy też ograniczyć udział węglowodanów, na rzecz produktów białkowo-tłuszczowych. Warto zadbać o odpowiednią podaż błonnika pokarmowego, który będzie opóźniał wchłanianie glukozy. 

Hipoglikemia reaktywna – co jeść?

• Wybieraj węglowodany złożone – produkty pełnoziarniste (chleb razowy, grube kasze).
• Postaw pełnowartościowe źródła białka – mięso, ryby, jaja, owoce morza.
• Wprowadź do diety białkowe produkty roślinne – nasiona roślin strączkowych (soczewica, ciecierzyca, soja, fasola, groch).
• Wybieraj świeże warzywa najlepiej zielone takie jak sałata, rukola, roszponka, szpinak, jarmuż.
• Kolorowe warzywa pomidory, papryka czerwona, pomarańczowa, marchew oraz owoce jagodowe będą źródłem substancji bioaktywnych o działaniu antyoksydacyjnym.
• W diecie powinny znaleźć się zdrowe tłuszcze pochodzące z takich produktów jak tłuste ryby morskie, oliwa z oliwek, awokado, olej z wiesiołka, olej z ogórecznika, nasiona i orzechy.

Aby zapobiegać przypadkom występowania hipoglikemii reaktywnej, której towarzyszy nadmierne wydzielanie insuliny z menu należy unikać produktów bogatych w węglowodany proste. Z diety należy usunąć m.in. słodycze, unikać słodkich napojów, nie zaleca się rozgotowywania i rozdrabniania potraw. Sugerowane techniki obróbki kulinarnej to gotowanie na parze, duszenie lub krótkie podsmażanie (stir fry).

Źródła: 

• Poradnik Diabetologiczny 1/2017. Red. Szewczyk, Alicja . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017
• Otto-Buczkowska, E., Dryżałowski, M. (2016). Użyteczność pomiaru glikemii w pierwszej godzinie doustnego testu tolerancji glukozy. Diabetologia Praktyczna, 2(4), 146-149.
• Rokicka, D., Marek, B., Kajdaniuk, D., Wróbel, M., Szymborska-Kajanek, A., Ogrodowczyk-Bobik, M., Strojek, K. (2019). Hypoglycaemia in endocrine, diabetic, and internal diseases [Hipoglikemia w schorzeniach endokrynologicznych, diabetologicznych i internistycznych]. Endokrynologia Polska, 70(3), 277-297.
• Szmygel, K., Hoffmann, M., Bigda, J., Kaska, Ł., Proczko-Stepaniak, M., Narkiewicz, K. (2019). Hipoglikemia u pacjentów poddanych chirurgii metabolicznej – przegląd literatury. Choroby Serca i Naczyń, 16(4), 270-277.
•   Zatońska, K., & Bolanowski, M. (2003). Hipoglikemia jako problem diagnostyczny. Adv Clin Exp Med, 12(3), 369-373.
• Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych z cukrzycą 2021. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego