Ortoreksja – przyczyny, objawy, leczenie

Ortoreksja, to jedno z zaburzeń odżywiania, które mimo początkowo słusznych pobudek prowadzi do eliminacji coraz szerszej grupy produktów. Zdrowe odżywianie przynosi szereg korzyści zdrowotnych. Jednak nazbyt restrykcyjne podejście do diety może doprowadzić do powstawania niedoborów, a te do występowania chorób. Co to jest ortoreksja i jakie daje objawy?

Ortoreksja – co to jest?

Ortoreksja (łac. Orthorexia nervosa) to jedna z chorób o podłożu psychicznym powodująca niebezpieczne dla zdrowia zaburzenia odżywiania. Słowo „ortoreksja” pochodzi z greki, gdzie „orthos” oznacza prawidłowy „orexia” apetyt. 

Zaburzenie to charakteryzuje się obsesją na punkcie zdrowego odżywiania, a wraz z pogłębianiem choroby dochodzi do znacznych wykluczeń żywieniowych. W skrajnych przypadki ortoreksji osoba dotknięta chorobą rezygnuje ze spożywania jakichkolwiek produktów żywnościowych, tłumacząc to troską o zdrowie. 

Ortoreksja jest chorobą, która zbiera pokłosie w dobie ideałów wykreowanych przez środki masowego przekazu i media społecznościowe. Zdrowe jedzenie, szczupła sylwetka są często mylnie utożsamiane ze szczęśliwym życiem. A przesadne dbanie o dietę, czy nadmierna aktywność fizyczna może mieć negatywne konsekwencje. 

Zbilansowana dieta i stosowanie się do zasad Piramidy Zdrowego Żywienia to podstawa racjonalnego odżywiania. Takie postępowanie pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób metabolicznych oraz sprzyja utrzymaniu prawidłowej masy ciała. 

Ortoreksja – jak rozpoznać chorobę?

Ortoreksja najczęściej rozpoczyna się chęcią zmniejszenia masy ciała i poprawy samopoczucia. Jednak stopniowe odrzucanie produktów, które stanowią ważny składnik diety, może powodować zagrożenie dla zdrowia. Ortorektyk często rezygnuje ze spożywania określonego produktu lub posiłku, jeśli uzna, że nie jest wystarczająco zdrowy. Należy podkreślić, że jest to subiektywna ocena osoby chorej i nie ma nic wspólnego z zasadami zdrowego żywienia.

Predyspozycje do powstawania ortoreksji wykazują osoby z wyższym niż norma BMI, o niższym poziomie wykształcenia, które już wcześniej doświadczały zaburzeń odżywiania, wykazywały zachowania obsesyjno-kompulsywne typu bulimia lub anoreksja.

Ortorektyk przywiązuje ogromną wagę do jakości spożywanej żywności. Dotyczy to zarówno pochodzenia produktu spożywczego, jak i metod obróbki kulinarnej. Dla ortorektyka spożywanie posiłków jest rytuałem, a posiłki najczęściej przygotowują samodzielnie, co wynika z przesadnej troski o szeroko pojęte bezpieczeństwo spożywanej żywności. Osoba dotknięta zaburzeniem unika barów i restauracji, wychodząc z założenia, że lepiej nie przyjąć posiłku, niż zjeść coś niezdrowego. Takie zachowanie może stopniowo prowadzić do izolacji społecznej. Silna obsesja na punkcie zdrowego odżywiania przekłada się także na osoby z otoczenia ortorektyka, które ten ocenia w sposób negatywny.

 Ortorektyk w przypadku kiedy zje coś, co uznaje za niezdrowe, odczuwa wstręt do samego siebie i dotkliwe wyrzuty sumienia wywołane poczuciem niesprostania wymogom diety. W skrajnych przypadkach osoba chora wymierza sobie kary za spożycie czegoś spoza listy dozwolonych produktów.

Ortoreksja – objawy

Wczesne rozpoznanie ortoreksji pozwala uniknąć powikłań związanych z rozwojem choroby. Jeżeli w naszym otoczeniu jest osoba, której zachowania względem wszystkiego, co dotyczy jedzenia, mogą budzić niepokój – warto zasugerować fachową pomoc.

Objawy ortoreksji:

• bezwzględna kontrola jakości spożywanej żywności;
• restrykcyjne podejście do technik obróbki kulinarnej;
• tworzenie rytuałów związanych z przygotowywaniem i spożywaniem pożywienia;
• wyłączne spożywanie samodzielnie przygotowanych posiłków;
• unikanie spotkań towarzyskich (szczególnie w miejscach, gdzie serwowane jest jedzenie);
• wyrzuty sumienia po zjedzeniu „czegoś niezdrowego”;
• przekonanie, że eliminacja większości produktów spożywczych jest niezbędna do utrzymania zdrowia. 

Warto podkreślić, że uwaga ortorektyka jest skupiona na jakości spożywanego pożywienia, a nie na wielkości porcji. Jedzenie dla osoby chorej przestaje być przyjemnością. Wszystko, co wiąże się z zakupem, przygotowaniem i spożywaniem skrupulatnie zbilansowanych posiłków może być źródłem stresu i niezdrowych emocji.

Ortoreksja – powikłania i konsekwencje zdrowotne

Zaburzenia odżywiania, w tym ortoreksja prowadzą do wielu powikłań zdrowotnych, które mogą być podłożem rozwoju różnych chorób.

Powikłania w ortoreksji:

• niedożywienie;
• utrata masy ciała;
• ogólne osłabienie;
• hiponatremia – niedobór sodu;
• anemia – z niedoboru żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego;
• kwasica metaboliczna;
• rozedma – podskórna i śródpiersiowa;
• odma opłucnowa;
• zaburzone parametry wątrobowe;
• rabdomioliza – nagły rozpad białek mięśniowych. 

Stopniowa eliminacja produktów, które według ortorektyka nie są zdrowe, może prowadzić do niedożywienia i powstania niedoborów. Najbardziej niebezpieczne jest niedożywienie białkowe, którego konsekwencją jest katabolizm własnych białek strukturalnych.

Zaburzenie na tle odżywiania, jakim jest ortoreksja może prowadzić do rozwoju anoreksji i bulimii, które są sklasyfikowane jako poważne choroby o podłożu psychicznym. Nieleczona anoreksja jest obarczona dużym ryzykiem zgonu ze względu na silne wyniszczenie organizmu.

Jak leczyć ortoreksję?

Ortoreksja jest zaburzeniem odżywiania, które zostało opisane stosunkowo niedawno, bo w 1997 roku. Na podstawie obserwacji i objawów osób dotkniętych schorzeniem stworzono kwestionariusz ORTO-15, który zawiera 15 pytań, które pomagają stwierdzić powstanie zaburzenia.

Leczenie ortoreksji wymaga interwencji psychologa, psychodietetyka, niewykluczone, że również psychiatry, jeżeli wskazane będzie zastosowanie farmakoterapii. Nie można lekceważyć pierwszych objawów ortoreksji, gdyż restrykcje żywieniowe, przesadna dbałość o wszystkie szczegóły związane z przyjmowaniem pożywienia, nie tylko utrudniają osobie chorej codzienne funkcjonowanie, ale mogą być poważnym zagrożeniem dla zdrowia. Należy podkreślić, że oprócz wsparcia specjalistów bardzo ważna będzie postawa osób z najbliższego otoczenia.